Ne pretjerujte sa čajevima
Koliko puta ste čuli upozorenje: Ne pretjerujte sa čajevima? Ljekovite biljke, dokazano, imaju dragocjene sastojke, ali određene komponente u njima nekada mogu da blokiraju dejstvo lijekova koje redovno uzimate propisanom terapijom ili da podstaknu tegobe kod hroničnih bolesnika. Isti sastojak je djelotvoran za jednu boljku, ali se nikako ne preporučuje bubrežnim bolesnicima ili čirašima... Zato biljne terapije ne bi trebalo uzeti "zdravo za gotovo", savjetuje profesor dr Zoran Maksimović sa Farmaceutskog fakulteta u Beogradu:
- U odnosu na sintetske medikamente, kod biljnih je najvažnija prednost njihova efikasnost i gotovo potpuna bezbjednost, uz manje neželjenih dejstava i interakcija. Imaju dugogodišnju primjenu u narodnoj medicini. Ipak, sastojci ljekovitih biljaka su farmakološki aktivna jedinjenja, koja u organizmu slično djeluju kao molekuli sintetskih lijekova. Metabolišu se na isti način korišćenjem istih enzimskih sistema, distribuiraju krvlju i limfom, a izlučuju iz organizma urinom, stolicom, znojem ili mlijekom. Dakle, baš kao i drugi lijekovi ili sastojci hrane i dijetetskih proizvoda, pa u nekim slučajevima istovremeno korišćenje biljnih i sintetskih lijekova može da se potencira ili poništi dejstvo svakoga od njih. Osim toga, efekti kombinovane primjene mogu da dovedu do nepredvidljivih ishoda - objašnjava dr Maksimović.
Ko bi naročito trebalo da bude oprezan?
- Zbog nedovoljnog poznavanja djelovanja sastojaka u organizmu, sa čajevima, biljne mešavinama i lijekovima bi trebalo biti oprezan ili ih izbjegavati tokom prvog tromjesečja trudnoće i dojenja. Na ovaj način se spriječava eventualna mogućnost negativnog dejstva na plod ili intoksikacija novorođenčeta sastojcima iz majčinog mlijeka. Ponekad ljekovite mogu da dovedu do gastrointestinalnih tegoba, poremećaja krvnog pritiska, alergijskih reakcija ili fotosenzibilizacije. Istina, neželjena dejstva ljekovitih biljaka i njihovih ekstrakata su rijetka i blagog intenziteta, ali ne treba ih ignorisati. Nekada mogu da se jave i ozbiljniji efekti, na primjer kod podbela i gaveza, koji mogu toksično da utiču na jetru. Neke ljekovite biljke mogu da budu u koliziji kako sa sintetskim tako i sa drugim biljnim preparatima, dijetetskim suplementima i određenim namirnicama. Problem neželjenih dejstava i interakcija posebno je izražen kod starijih osoba jer najčešće neprekidno uzimaju veći broj različitih lijekova. Kantarion je možda tipičan primjer.
Šta je sporno kod kantariona?
-U narodnoj medicini se koristi u liječenju upala, prehlade, problema sa bešikom, dijabetesa, hemoroida, neuralgija, migrena, kožnih oboljenja, ublaža i virusne infekcije... Preporučuju ga i kao diuretik, antimalarika, a u posljednje vrijeme i za blaži oblik depresije. Prilikom primjene čajeva i proizvoda na bazi kantariona trebalo bi voditi računa o tome da pojedini sastojci u njemu podstiču aktivnost enzimskog sistema citohroma. Citohromi metabolišu sastojke iz hrane, lijekova i druge supstance koje unosimo u organizam, pa kantariona može da bude kontraindikovan ako se istovremeno koristi ciklosporin, takrolimus, amrenavir, irdinavir i drugi lijekovi iz grupe inhibitora proteaze (djeluju antivirusno i antibakterijski). Kontraindikovan je i kod upotrebe varfarina i drugih lijekova protiv zgrušavanja krvi, jer snižava njihovu efikasnost. Osim toga, utiče na dejstvo antibebi pilula. Takođe, ako hirurg prije planirane operacije ustanovi moguće interakcije sa anesteticima, trebalo bi prekinuti sa uzimanjem kantariona. Osobe svijetle puti takođe moraju da budu oprezne, jer kod njih može izazvati fotodermatitis, kao reakciju na sunčanje.
Za razne tegobe se najčešće preporučuju čajne mješavine.
- Čajne mješavine se često koriste i omiljeni su ljekoviti proizvodi. Najbolje bi bilo kada bi u čajnoj mješavini bilo do pet komponenti, ali u praksi srećemo i dvostruko više, a veliki broj biljaka nije primjenjiva terapija za svakog pojedinca. Ozbiljan problem je i doziranje, jer količina aktivnih supstanci u ljekovitim, a naročito samoniklim biljkama jako varira. Zavisi od mjesta gdje je rasla, osunčanosti, trenutka branja, uslova čuvanja, pa i načina pripreme. Šta znači pojam supena kašika? To je varijabilna mjerna jedinica, koja zavisi ne samo od veličine kašike, već i od toga da li se mjeri rastresita biljka, malog stepena usitnjenosti kao što su cvijet i list ili kompaktan i usitnjen biljni materijal kao što je kora, korijen, krtola.
Tako supena kašika cvijeta kamilice nema istu masu kao supena kašika korijena jagorčevine. Zato se u apotekarskim čajnim mješavinama nikada ne nalaze biljke jakog farmakološkog dejstva, jer je za njih potrebno preciznije doziranje od onoga koje je moguće za čajnu mješavinu. Osim toga, ljekoviti sastojci mnogih biljaka nisu rastvorljivi u vodi, pa je njihova primjena u obliku čajnog napitka besmislena - ističe dr Maksimović.